همانطور که میدانید، عوامل بیماری زا بسیار زیادی در محیط اطراف وجود دارد که ممکن است سگ شما را آلوده کرده و درگیر بیماری کند. دسته بندی بیماری سگ بسیار گسترده است و هر بیماری هم به نوبه خود علائم و نشانه های مختلفی از خود نشان میدهند که به شما می فهماند سگ دچار بیماری و مشکلاتی شده است. از آنجا که رایج ترین نشانه بسیاری از بیماری ها ایجاد درد در سگ میباشد، لذا خوب است که پیش از رسیدگی به مبحث بیماری ها، با این علائم آشنا شویم.
علائم درد در سگ ها
- پرخاشگری
- صاف شدن گوش ها
- نفس نفس زدن
- گریه کردن
- بی میلی به بازی و تحرک
- لنگیدن
- از دست دادن اشتها
- خستگی زیاد حتی پس از استراحت کردن
- ناله کردن
- لیسیدن زیاد از حد قسمت خاصی از بدن
- همچنین درد میتواند علت لرزش و بی حالی سگ نیز باشد.
حال که با علائم درد در سگ ها آشنا شدید، در ادامه مقاله به بررسی تعدادی از بیماری های سگ های خانگی و نشانه های آنها میپردازیم که میتوانند در تشخیص اولیه بیماری به شما کمک کنند.
بیماری های پوست و مو
یکی از شایع ترین نوع بیماری ها میان سگ ها، خصوصا سگ هایی که برای پیاده روی از خانه بیرون برده میشوند، ابتلای به انواع بیماری پوستی میباشد. آشنایی با این بیماری ها به شما این امکان را میدهد که در مرحله اول از ابتلای سگ خود به این بیماری ها پیشگیری کنید و ثانیا به محض دیده شدن علائم پوست ناسالم، این مسئله را با دامپزشک در میان گذاشته و نسبت به درمان سگ خود اقدام کنید.
نشانه های بیماری های پوستی در سگ
- خارش زیاد از حد بدن
- زخم و آسیب دیدگی پوست
- پوسته پوسته شدن
- خشکی شدید پوست
- شوره
- برآمدگی و جوش روی پوست
- دیده شدن کنه و کک
- جای نیش حشرات
- ریختن موها به صورت غیر عادی
انواع بیماری پوستی سگ
با توجه به علائمی که درباره پوست ناسالم و بیمار گفته شد، انواع بیماری ها وجود دارد که ممکن است این علائم را از خود نشان دهند که در ادامه به بررسی تعدادی از آنها میپردازیم.
حساسیت به محیط و غذا
خارش ناگهانی بدن خصوصا در قسمت صورت و شکم در سگ ممکن است از نشانه های حساسیت او به یکی از عوامل محیط اطرافش باشد. در این نوع آلرژی “آتوپی” نامیده میشود ماده حساسیت زا با آزمایش خون مشخص شده و به تشخیص دامپزشک با انواع دارو درمان صورت میگیرد.
حساسیت غذایی که نسبت به برخی غذاها همچون گوشت گاو و مرغ، لبنیات و تخم مرغ، گندم و برخی سبزیجات وجود دارد نشانه هایی همچون خارش در صورت، گوش ها، پا و مقعد سگ دارد. برای درمان این حساسیت طبق نظر دامپزشک نیاز است که ماده غذایی از رژیم غذایی سگ حذف شود که ممکن است 8 تا 12 هفته زمان لازم داشته باشد.
جرب (گال پوستی)
به راستی که یکی از کابوس های هر سگ ابتلا به جرب (Scabies) هست. این بیماری شدید به دلیل زندگی کنه و انگل روی پوست سگ و تغذیه از آن ایجاد شده و خارش و قرمزی زیادی در پوست ایجاد میکند. پس از تشخیص بیماری دامپزشک میتواند با تجویز قرص و شامپو به درمان بیماری و کاهش علائم ناشی از آن کمک کند.
جالب است بدانید که جرب علاوه بر اینکه یک بیماری مشترک سگ و گربه است، همچنین یک بیماری مشترک سگ و خرگوش نیز به شمار می آید؛ بنابراین لازم است برای جلوگیری از انتقال از سگ به دیگر حیوانات خانگی تان، خوابش را مرتبا شسته و ضدعفونی کنید.
کک و کنه
کک و کنه حشرات کوچکی هستند که با زندگی در سطح پوست سگ و مکیدن خون او نه تنها خارش و ناراحتی برایش ایجاد میکنند که حتی ممکن است انواع بیماری های انگلی را نیز به اون انتقال دهند. درمان این بیماری بسته به شرایط سگ با تجویز داروهای موضعی انجام میشود.
زرد زخم
زرد زخم که به نام ایمپتیگو (Impetigo) هم شناخته میشود بیماری مسری بوده که معمولا بین توله سگ ها دیده میشود. این بیماری توله سگ ها باعث به وجود آمدن تاول در سطح پوست، خصوصا پوست شکم، شده و خارش ایجاد میکند. در صورت پاره شدن این تاول ها آلودگی در سطح پوست انتشار یافته و بیماری تشدید میشود. در درمان این بیماری دامپزشک با توجه به شرایط سگ آنتی بیوتیک تجویز کرده و سطح پوست را شست و شو میدهد.
عفونت مخمر پوستی
در نتیجه این بیماری پوست گوشها، بین انگشت ها، کشاله ران و ناحیه تناسلی در سگ ضخیم تر شده و ایجاد خارش میکند. همچنین پوست نواحی درگیر عفونت ممکن است تغییر رنگ داده و بوی بد بگیرد. علاوه بر داروی موضعی و قرص جهت درمان، برای کاهش خارش و بوی بدن شست و شوی بدن با شامپوی مخصوص نیز صورت میگیرد.
شوره و خشکی
ایجاد شوره در موی سگ از بیماری های شایع میان سگ ها است که البته ممکن است در نتیجه یک بیماری دیگر هم به وجود آمده باشد؛ بنابراین حتما سگ را جهت معاینه به دامپزشکی ببرید. درمان شوره معمولا به راحتی و توسط شامپو های مخصوص امکان پذیر است. اصلاح رژیم غذایی و استفاده از منابع پروتئین و امگا3 هم در بهبود وضعیت موی سگ نقش موثری ایفا میکند.
آفتاب سوختگی
برخلاف باور عموم که معتقد اند پوست سگ ها به دلیل داشتن موهای متراکم و بلند در معرض آفتاب سوختگی قرار نمیگیرد، این مشکل میان آن ها امکان پذیر است. با اینکه آفتاب سوختگی ممکن است برای همه سگ ها اتفاق بیوفتد ولی سگ هایی با موهای نازک، کوتاه و روشن بیشتر در معرض سوختگی قرار دارند.
جلوگیری از گسترش بیماری های پوستی سگ
از آنجا که تشخیص زود هنگام بیماری تاثیر بسیار زیادی در جلوگیری از گسترش آن و سهولت درمان دارد، لازم است که شما به عنوان سرپرست حیوان خانگی خود مرتبا پوستش را چک کرده و از نبود علائم ذکر شده در پوست سگ اطمینان حاصل کنید. برس کشیدن منظم سگ به شما کمک میکند که پوست را مرتبا تحت نظر داشته و در صورت مشاهده هر مورد مشکوک سریعا اقدام کنید.
بیماری های چشم سگ
چشم ها از اندام های بسیار مهم و حساس بدن میباشند که آسیب به آنها ناراحتی های بسیار زیادی برای سگ شما به همراه خواهد داشت. علاوه بر این، عدم تشخیص به موقع مشکلات و بیماری های چشمی در سگ ها میتواند منجر به ایجاد آسیب های خیلی شدیدتر و برگشت ناپذیر شود.
نشانه های بیماری های چشمی در سگ
- درد و سوزش چشم ها
- آبریزش چشم
- حساسیت به نور و لمس چشم
- ترشحات غیرعادی و سفید رنگ از چشم
- کدر شدن چشم ها
- التهاب بافت چشم
- ایجاد بافت اضافی داخل یا خارج از چشم
انواع بیماری چشمی در سگ
ریزش اشک
یکی از مشکلاتی که سگ ها، مخصوصا نژادهای کوچک با آن مواجه هستند، ریزش مداوم اشک از چشم هایشان میباشد. این مسئله زمانی مشکل ایجاد میکند که مسیر ریزش اشک روی صورت و زیر چشم ها پوست را تحریک کرده و بستر عفونی شدن آن را مهیا کند. از آنجا که ریزش اشک میتواند ناشی از درد و دیگر بیماری های چشمی باشد، لازم است که حتما سگ خود را نزد دامپزشک برده و تحت درمان قرار دهید. درمان سگ باید شامل درمان منبع درد و تحریک چشم و بهبود عفونت ها با آنتی بیوتیک باشد.
چشم گیلاسی (Cherry eye)
جالب است بدانید که سگ ها علاوه بر پلک های بالا و پایین، یک پلک سوم هم دارند که دارای غده اشکی بوده و از چشم محافظت میکند. زمانی که سگ شما به بیماری چشم گیلاسی مبتلا میشود، این غده متورم شده و از گوشه چشم بیرون زده میشود. درمان مناسب این بیماری با توجه به شرایط سگ شما و تشخیص دامپزشک میتواند از برداشت غده با جراحی یا برگرداندن آن به حالت اولیه متفاوت باشد.
خشکی چشم (Dry eye syndrome)
یکی از وظایف اشک مرطوب نگه داشتن سطح چشم میباشد. زمانی که ترشح اشک به میزان لازم انجام نمیشود، چشم خشک شده و ممکن است آسیب هایی نظیر صدمه به قرنیه به آن وارد شود. این مشکل میتواند دلایلی از جمله کم کاری تیروئید و عفونت غدد اشکی داشته باشد. درمان سگ مریض مبتلا به این بیماری با داروهای موضعی و آنتی بیوتیک، قطره اشک مصنوعی و جراحی امکان پذیر است.
زخم قرنیه (Corneal ulcer)
یکی دیگر از بیماری های مشترک سگ و انسان ابتلا به زخم قرنیه است که در اثر آسیب و خراشیدگی سطح چشم ایجاد میشود. این عارضه در سگ ایجاد درد زیاد میکند و ترشحاتی در چشمش قابل رویت میشوند. از آنجا که این زخم ها ممکن است بدتر شده و باعث کوری سگ شوند، لازم است که جهت درمان آنها سریعا اقدام کنید.
بیماری پلک و مژه
گاهی اوقات ممکن است پلک های سگ به سمت داخل یا خارج از آن برگشتگی پیدا کرده و ایجاد مشکل کند. اگر پلک به سمت داخل برگردد، مژه ها ممکن است با چشم تماس پیدا کرده و زخم قرنیه ایجاد کنند. اگر هم که پلک به خارج متمایل شود، دیگر نمیتواند به خوبی از چشم محافظت کند؛ لذا ممکن است دامپزشک تشخیص بدهد که با عمل جراحی پلک را ترمیم کنند.
التهاب چشم سگ
در اثر ملتهب شدن غشای مخاطی داخل پلک ها و کره چشم، این عارضه ایجاد میشود که با قرمزی و ورم بافت مجاور چشم و همچنین ترشحات غلیظ از آن همراه است. این بیماری هم میتواند توسط باکتری ها، ویروس ها و عوامل حساسیت زا ایجاد شود و هم برخورد شی خارجی به چشم. لازم است که برای درمان این بیماری با دامپزشک مشورت کنید.
آب مروارید (Cataract)
از بیماری های رایج سگ در نژادهای مختلف میتوان به بیماری آب مروارید در سگ یا کاتاراکت اشاره کرد. در این بیماری عدسی چشم -که پشت مردمک واقع شده و وظیفه متمرکز کردن نور روی شبکیه را دارد- کدر شده و از وضوح دید را کم کرده و در نهایت به کوری می انجامد.
کور رنگی (Color blindness)
یکی دیگر از بیماری های سگ در نژادهای مختلف کور رنگی است. احتمالا با این بیماری آشنایی دارید که فرد مبتلا به آن توانایی تشخیص رنگ های مشخصی را ندارد. کوررنگی در سگ ها مثل انسان هایی است که نسبت به دو رنگ سبز و قرمز کوررنگی دارند.
عفونت چشم
چیزی که در میان سگ ها، بیشتر برای توله سگ ها و سگ های مو بلند اتفاق می افتد، عفونت کردن چشمشان میباشد که خودش به تنهایی یک بیماری به شمار نیامده و بیشتر در اثر بیماری های دیگر است که عفونت ایجاد میشود. از دلایل عمده ایجاد عفونت های چشمی در سگ ها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- وارد شدن ضربه به چشم
- ورود چشم خارجی مثل مو، چمن، خاک و … به چشم سگ
- ابتلا به بیماری هایی چون دیستمپر، آنفولانزا و هپاتیت
- قرار گرفتن در معرض دود و آتش
- وارد شدن شامپو به چشم در هنگام استحمام
- انواع قارچ ها، باکتری ها و انگل ها
بیماری های عفونی
گاهی اوقات به دلیل عدم درمان به موقع و موثر برخی زخم ها و بیماری ها در سگ، میکروب ها فرصت جولان دادن و گسترش در بدن را پیدا کرده و ایجاد عفونت میکنند. علاوه بر این، بیماری های متنوع دیگری هم وجود دارند که خود میتوانند سر منشا ایجاد عفونت در بدن شده و سلامت سگ را تهدید کنند.
بیماری عفونی سگ چه نشانه هایی دارد؟
- تب و لرز
- تعریق زیاد
- ترشحات چشم و بینی
- کاهش یا از دست دادن اشتها
- ضعف و بی حالی سگ
- سرفه
- اسهال و استفراغ در سگ ها
انواع بیماری عفونی سگ
بیماری دیستمپر سگ
یکی از بیماری های مسری میان سگ ها که توسط نوعی ویروس ایجاد میشود، بیماری دیستمپر (Canine distemper virus) می باشد که در صورتی که از بیماری های سگ های ولگرد نیز به شمار رفته و در صورتی که به موقع تشخیص داده و درمان نشود؛ میتواند خطراتی را برای دوست کوچک شما به همراه داشته باشد. از آنجا که این بیماری درمان مشخص شده ای ندارد، بهترین راه برای پیشگیری از بیماری سگ، واکسینه کردن او میباشد. از علائم این بیماری میتوان به آبریزش چشم و بینی، بی اشتهایی در سگ و سرفه اشاره کرد. علاوه بر این خوب است بدانید که سگ های مبتلا به دیستمپر در معرض ابتلا به ذات الریه می باشند.
عفونت مجاری ادراری (UTI)
گاهی اوقات ورود باکتری به دستگاه دفع ادرار در سگ ها باعث بروز بیماری ادرار در سگ میشود که در نتیجه آن مجاری ادراری دچار عفونت شده و باعث آزار حیوان خانگی شما میشوند. ایجاد عفونت در این ناحیه با علائم و نشانه هایی همراه است همچون کاهش میزان ادرار، تکرار ادرار، احساس درد و سوزش زمان دفع ادرار و دیده شدن خون در ادرار سگ. مورد مهم در خصوص این بیماری این است که با دیده شدن تنها یک یا چند علامت نمیتوان گفت که سگ قطعا عفونت ادراری دارد زیرا که علائم این بیماری با چند بیماری دیگر هم مشابه است؛ پس بهترین راه برای تشخیص بیماری و درمان مراجعه به دامپزشک است.
پاروا ویروس (Canine parvovirus)
پاروا به عنوان یک بیماری خطرناک سگ شناخته میشود که ترس ابتلا به آن یکی از دغدغه های اصلی سرپرستان سگ ها به شمار می آید!
یکی از نشانه های عمده بیماری پاروا در سگ مشاهده خون در ادرار سگ و مدفوع او میباشد و به همین خاطر نیز این بیماری به نام اسهال خونی هم شناخته میشود. ما در مقاله بیماری پاروا به طور مفصل درباره این بیماری، نشانه های آن، روش های درمان سگ مریض و… صحبت کرده ایم که برای اطلاعات بیشتر میتوانید از آن استفاده کنید.
دیسپلازی (Dysplasia)
دسپلازی بیماری مفاصل سگ میباشد که در آن استخوان ران به خوبی در جای خود نسبت به لگن قرار نمیگیرد و در نتیجه آن کشش کافی در عضلات ران صورت نگرفته و باعث شل شدن آنها میشود. این امر در هنگام حرکت باعث به هم ساییده شدن استخوان ران و لگن و تغییر شکل آنها در دراز مدت میشود. دیسپلازی علاوه بر نژاد سگ به عواملی همچون تغذیه و وزن، التهاب مفصل و عفونت و همچنین تحرک زیاد سگ وابسته است. این هم یک بیماری مشترک سگ و انسان است که البته از سگ به انسان منتقل نمیشود!
کنل کاف (Pneumonia)
بیماری تنفسی کنل کاف یا سرفه در سگ اغلب در سگ هایی مشاهده میشود که در پانسیون یا پناهگاه نگهداری میشوند. این بیماری که توسط ویروس و انگل ها ایجاد میشود، از طریق ترشحاتی که از دهان و بینی سگ تراوش میشود قابل انتقال به سایر سگ ها میباشد. از علائم رایج بیماری کنل کاف میتوان به سرفه های شدید و ناگهانی اشاره کرد؛ که ممکن است به ذات الريه يا سينه پهلو سگ بیانجامد. تشخیص قطعی این بیماری بر عهده دامپزشک است؛ لذا لازم است درصورت مشاهده سرفه در سگ، جهت انجام معاینات دقیق تر او را نزد دکترش ببرید.
* توجه کنید که بیماری تنفسی کنل کاف یا سرفه در سگ با سرماخوردگی و آنفولانزا متفاوت است.
آنفولانزا و سرماخوردگی
بیماری آنفولانزا (Influenza) یک بیماری شایع سگ میباشد که در اثر ویروس آنفولانزا ایجاد میشود و از آنجا که تاثیر خود را بر سیستم تنفسی سگ ها میگذارد، در صورت عدم رسیدگی و درمان میتواند خطراتی را برای سگ شما ایجاد کند. از علائم آنفولانزای سگی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- عطسه و سرفه
- تب
- آبریزش بینی و چشم
- بی حالی و بی اشتهایی
- سختی تنفس
سرماخوردگی سگ ها هم علائمی مشابه آنفولانزای سگ دارد ولی تفاوت عمده ای که میان این دو بیماری دیده میشود این است که ویروس آنفولانزا، همانطور که گفته شد، تاثیر خود را بر سیستم تنفسی سگ گذاشته و این فرایند را با دشواری همراه میکند به همین خاطر ممکن است متوجه شوید که سگتان بیشتر از حد معمول خودش نفس نفس میزند.
هاری (Rabies)
هاری یکی از بیماری های سگ های ولگرد است که عمدتا از طریق گاز گرفته شدن توسط سگ بیمار به انسان و سگ سالم انتقال میابد. متاسفانه هاری از بیماری هایی است که هنوز درمانی برایش کشف نشده؛ بنابراین بهترین راه جهت جلوگیری از ابتلای سگ به این بیماری انجام واکسیناسیون مربوط به آن میباشد. (دلیل عمده ای که سگ های ولگرد به این بیماری مبتلا هستند، واکسینه نشدن آنها میباشد.) در صورت ابتلای سگ به این بیماری، بافت های مغز درگیر عفونت شده و باعث بروز علائمی چون پرخاشگری غیر عادی در سگ میشود که متاسفانه در نهایت باعث مرگ حیوان میشود.
عفونت معده (Gastritis)
عفونت معده که بر اثر باکتری هلیکوباکتر رخ میدهد، علاوه بر انسان ها در سگ ها نیز دیده میشود. علت قطعی برای ابتلای سگ به عفونت معده شناخته نشده است ولی برخی بر این باور هستند که شرایط بد محیط زندگی سگ هایی که در پناهگاه ها زندگی میکنند و از بهداشت مناسبی برخوردار نمیشوند، به همراه نوشیدن آب آلوده و استفاده از ظروف مشترک با دیگر سگ ها سبب انتقال این باکتری از محیط بیرون به معده سگ و در نتیجه عفونت آن میشود. از علائم ذکر شده برای این بیماری میتوان به کم آبی بدن، کاهش اشتها و کاهش وزن، ضعف و بی حالی، اسهال و استفراغ و درد شکم اشاره کرد.
عفونت گوش باکتریایی (Otitis media)
یکی دیگر از انواع عفونت هایی که ممکن است سگ شما را درگیر کند، ایجاد عفونت در گوش او میباشد. این نوع عفونت بیشتر به دلیل قرار گیری سگ در معرض انواع مواد آلرژی زا، مرطوب بودن فضای داخلی گوش و… به وجود می آید. اگر داخل گوش سگتان قرمز شده، التهاب دارد و دچار خارش هم میشود، یا متوجه شده اید که داخل گوش بوی بدی دارد و خیلی موم درون مجرای آن جمع میشود، حتما برای چک کردن وضعیت و اطمینان از اینکه گوشش عفونت کرده یا نه او را نزد دام پزشکش ببرید.
عفونی شدن زخم ها
ایجاد زخم بر بدن سگ به دلیل بازی با وسایل خطرناک، صدمه، سوختگی، گاز گرفته شدن توسط سگی دیگر و … اجتناب ناپذیر است. در برخی موارد شاید به نظر شما زخم ایجاد شده مسئله جدی نباشد و فکر کنید که خودش به زودی ترمیم میشود و مشکلی ایجاد نمیکند ولی گاهی اوقات این زخم ها، حتی اگر خیلی هم کوچک باشند، ممکن است عفونی شوند و این موضوع میتواند باعث ایجاد مشکلاتی برای سگ شود. درمان عفونت زخم سگ به دلیل حساسیتی که دارد و امکان انتشار آن در بدن، لازم است که سریعا تحت نظر دامپزشک درمان شود؛ لذا لازم است از درمان خانگی آن بپرهیزید.
بیماری دستگاه تناسلی سگ
بیماری تناسلی سگ نیز از موارد مهمی است که هم برای سگ های نر و هم ماده رخ میدهد و زندگی آنها خصوصا فرایند تولید مثل شان را تحت تاثیر قرار میدهد. به دلیل اهمیت توجه به این بیماری ها در ادامه مروری بر بیماری تناسلی سگ نر و سگ ماده خواهیم داشت.
بیماری بیضه سگ
در میان حیوانات خانگی ایجاد مشکلات بیضه برای سگ ها و گربه ها امری شایع است که میتواند به دلایل مختلفی نظیر پیچ خوردگی، عفونی شدن توسط ویروس ها، انگل ها و قارچ ها اتفاق بی افتد. بیشتر اوقات این مشکلات در سگ ایجاد درد میکند که او سعی میکند با لیسیدن اندام خود آن را به نمایش بگذارد. همچنین ممکن است که سگ علائم دیگری نظیر تب، بی اشتهایی و… از خود نشان بدهد. بهترین راه برای جلوگیری از درگیری سگ با این بیماری ها و درد کشیدن او، عقیم کردن سگ میباشد.
سرطان دستگاه تناسلی
یکی از دلایلی که بسیاری افراد عقیم کردن حیوانات خانگی را توصیه میکنند، احتمال ابتلای این اندام ها به سرطان است که زندگی حیوان را به خطر می اندازد؛ بنابراین با عقیم کردن به موقع سگ خانگی خود احتمال درگیری او با این بیماری ترسناک را کاهش داده و از بین ببرید.
سوالات متداول شما در مورد بیماری سگ
آیا سگ بیماری زا است؟
بله، این امکان وجود دارد که در صورت مریض بودن یک سگ برخی بیماری ها را به انسان انتقال دهد ولی در مورد سگ های خانگی که بهداشت شان به خوبی رعایت میشود این مورد احتمال بسیار پایینی دارد.
آیا بزاق سگ بیماری زاست؟
بیماری های بزاق سگ در صورت رعایت بهداشت به راحتی به انسان منتقل نمیشوند و تنها ممکن است در برخی افراد ایجاد حساسیت کند.
آیا موی سگ باعث بیماری میشود؟
خیر، انتقال بیماری از طریق موی سگ صورت نمیگیرد و حتی در صورت خورده شدن مو اتفاقی در بدن انسان نمی افتد.
سخن پایانی
مسئله بیماری سگ و خصوصا بیماری های سگ خانگی، از موضوعات خیلی مهم در خصوص سگ ها بوده که نیازمند توجه ویژه سرپرستان آن ها می باشند. شما در این مقاله با انواع مختلفی از بیماری های شایع میان سگ ها آشنا شدید و برخی علائم رایج آن ها را شناختید. از آنجا که علائم بیماری ها بعضا مشترک بوده یا باعث بروز مشکلات دیگری برای سگ شوند، بهتر است که حتما برای تشخیص دقیق تر به دامپزشک مراجعه کرده و از به تعویق انداختن درمان سگتان پرهیز کنید.
منابع :